Historia Śremu – miasta jednego z najstarszych w Wielkopolsce – jest związana z istniejącą w tym miejscu przeprawą przez Wartę. Przełom Warty koło Śremu stanowił najdogodniejsze miejsce przeprawy przez rzekę dla podróżujących między Śląskiem, Wielkopolską i Kujawami.
Mimo, że pierwsza wzmianka pisana o mieście pochodzi z bulli gnieźnieńskiej papieża Inocentego II z 1136 r., to ślady odkryte podczas wykopalisk świadczą o znacznie star­szym rodowodzie. Najstarsze znaleziska pochodzą sprzed ok. 4 tys. lat. Są to odkryte pozostałości dużej osady na terenie obecnego cmentarza komunalnego na Helenkach, pochodzące z okresu kultury pucharów lejkowatych. Odnaleziono też liczne ślady osadnictwa z okresu kultury łużyckiej (700-400 lat p.n.e.), a także przeworskiej (100-400 r.). Z czasów rzymskich pochodzą znalezi­ska z Nochowa, Mechlina i Szymanowa, świadczące, że być może już w starożytności przebiegała tędy jedna z tras łączących Rzym z Bałtykiem.

W II połowie X w. na niewielkim piaszczystym wzniesieniu wśród rozlewisk Warty na prawym brzegu rzeki zbudowano grodzisko strzegące przeprawy. Miało ono wielkie znacze­nie strategiczne i handlowe. Drugim miejscem ważnym dla historii miasta była osada han­dlowa, położona na lewym brzegu Warty, którą można uznać za podgrodzie i która z biegiem czasu przekształciła się w miasto. Dzisiaj teren ten nosi nazwę Starego Miasta. To właśnie ta osada dała początek miastu lokowanemu w 1253 r. przez książąt wielkopolskich Bolesława Pobożnego i Przemysława I na prawie magdeburskim. Miasto rozwijało się bardzo szybko, choć sam gród podczas walk dzielnicowych w XIII w. był wielokrotnie oblegany, zdoby­wany, odbijany, palony i odbudowywany.
W XIII w. miasto ucierpiało podczas wyprawy na Poznań króla czeskiego Jana Luksem­burskiego i wojny Grzymalitów z Nałęczami. Zdesperowani mieszczanie prosili króla o prze­niesienie miasta na wyspę Kobylec. Nowy dokument lokacyjny został wystawiony przez Władysława Jagiełłę 13 kwietnia 1393 r. w Kościanie. Z „Dziejów Polski” Jana Długosza wiadomo, że Władysław Jagiełło osobiście odwiedził Nochowo, by podziwiać osobliwość jaką było „rodzenie przez ziemię garnków”.

Na początku XIV w. miasto było już na tyle bogate, że zakupiło wieś Zbrudzewo, a póź­niej folwark wójtowski. Niebawem zbudowano ratusz oraz kościoły: farny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i szpitalny pod wezwaniem Św. Ducha.

Pomyślny rozwój miasta skończył się w połowie XVII w. wraz z nastaniem walk religij­nych. Dla obrony miasta w 1635 r. powołano Kurkowe Bractwo Strzeleckie. Podczas najaz­du szwedzkiego niesławną rolę odegrał woje­woda poznański i starosta śremski, Piotr Opaliński, kapitulując pod Ujściem. Przemarsze obcych wojsk, zniszczenia i pożary, epidemie i powo­dzie doprowadziły do upadku miasta.

Pod koniec XVIII w. w sąsiedztwie Śremu, w Manieczkach, osiadł twórca polskiego hymnu narodowego, Józef Wybicki, który 6 sierpnia 1791 r. przed magistratem miejskim przyjął prawo miejskie, stając się honorowym obywatelem Śremu.

Miasto znalazło się pod panowaniem pruskim po drugim rozbiorze Polski w 1793 r., stając się miastem powiatowym, liczącym 1105 mieszkańców. Po krótkim okresie niepodległego bytu w granicach Księstwa Warszawskiego, w 1815 r. miasto znalazło się ponownie pod za­borem pruskim na ponad 100 lat.

Utrzymanie rangi powiatu i powstanie garnizonu wojskowego przyczyniło się do ożywie­nia życia gospodarczego. Rozbudowujące się miasto powróciło na lewy brzeg Warty, gdzie wzniesiono większość budynków rządowych. Mimo napływu urzędników niemieckich Śrem pozostał miastem typo­wo polskim.

Żywy oddźwięk w Wielkopolsce znalazły idee Wiosny Ludów. Po przegranej bitwie o Książ w 1848 r. ranni powstańcy znaleźli schro­nienie w śremskim lazarecie, zorganizowa­nym przez dr. Teodora Mateckiego i Emilię Szczaniecką.

Niepowodzenia powstań narodowych przyczyniły się do popularyzacji hasła „pracy orga­nicznej” jako środka podtrzymania bytu narodowego. Śrem odegrał chlubną rolę w rozwoju pol­skich organizacji ekonomicznych i społecznych.Dzięki kredytom udzielanym przez Bank Spółdzielczy, w II połowie XIX w. powstały pierw­sze zakłady przemysłowe miasta: fabryki maszyn rolniczych i cygar, wytwórnia pieców ka­flowych, tartak, mleczarnia i rzeźnia. Rozwijał się transport. W 1885 r. urucho­miono linię kolejową Śrem - Czempiń, a w 1906 r. jej przedłuże­nie do Jarocina. Po częściowej regulacji Warty mogły nią pływać łodzie towarowe, w 1912 r. wybudowano nadbrzeże załadunkowe. Od 1913 r. między Poznaniem a Śremem kursował om­nibus motorowy.

Wyzwolenie spod panowania pruskiego przyniosło Powstanie Wielkopolskie. Garnizon niemiecki stacjonujący w mieście, na wieść o sformowaniu 800 osobowej kompa­nii, poddał się bez walki w nocy 30 grudnia 1918 r. Kompania, wkrótce przekształcona w batalion śrem­ski, brała udział w walkach pod Zbąszyniem, Lesznem i Rawiczem.

W okresie międzywojennym powstało kilka no­wych zakładów, m.in. fabryka prze­tworów słodowych „Malto", wytwórnia zegarów i na­rzędzi precyzyjnych „Zegar" oraz niewielka tkalnia. Rozbudowie i modernizacji poddano uruchomione na początku XX w. dwa duże młyny przemysłowe. Największym zakładem była fabryka maszyn rolni­czych i powozów Franciszka Malinowskiego z włas­ną odlewnią żeliwa zatrudniająca do 300 robotni­ków. Mimo kryzysu, w latach 20-tych powstało nowe osiedle mieszkaniowe Glinki dla reemigran­tów z Francji i Niemiec oraz kolonia domków jednorodzinnych przy drodze do Czempinia. Ważną rolę w mieście odgrywała jednostka wojskowa z czynnymi przejś­ciowo szkołami pod­oficerskimi. Najbardziej znaczącą była Szkoła Podoficerska Piechoty dla Małoletnich nr 2.

W przededniu wybuchu II wojny światowej uloko­wał się w mieście sztab Wielkopolskiej Brygady Kawa­lerii wchodzący w skład Armii „Poznań". Prawdopodobnie dlatego już w pierwszym dniu wojny na Śrem spadły bomby. W czasie okupacji hitlerowskiej z miasta i okolic wysiedlono ponad 3 tys. mieszkańców. 20 października 1939 r. w publicznej egzekucji na rynku stracono 19 mieszkańców Śremu, a 8 listopada 1939 r. - 12 śremian na terenie starej strzelnicy pod Zbrudzewem. Wyzwolenie Śremu nastąpiło 23 stycz­nia 1945 r.

Po wojnie Śrem nadal pełnił funkcję ośrodka usługowo-handlowego dla okolicz­nych rolni­ków. Gwałtowny rozwój miasta wiąże się z budową Odlewni Żeliwa, która rozpoczęła się w 1964 roku. Pierwszy oddział oddano do użytku w 1968 r. W szczytowym okresie rozwoju zakład zatrudniał ponad 4 tys. pracowników. Powstanie odlewni spowodowało bu­dowę i rozbudowę urządzeń komunal­nych, instytucji, a także nowych zakładów pracy i punktów usługowych. W sąsiedztwie odlewni wzniesiono osiedle mieszka­niowe Jeziorany. Niewielkie miasteczko, jakim był Śrem w 1946 r. (8309 mieszkańców), przekształciło się w ciągu krót­kiego czasu w miasto średnie, które w 1972 r. liczyło 17.315, a w 2007 r. – 30.477 mieszkań­ców.

Obecnie Śrem jest siedzibą władz gminy, liczącej ponad 40 tys. mieszkańców oraz powiatu składającego się z czterech gmin. Jest przyjazny inwestorom, turystom i mieszkańcom. Ziemia śremska ze swymi ma­lowniczymi łęgami nadwarciańskimi, jeziorem Grzymisławskim, zabytkowymi parkami kra­jobrazowymi, szlacheckimi dworami i pałacami, jest jednym z najładniejszych zakątków Wielkopolski.

(na podstawie „Dziejów Śremu”, 1972 r.)